مختصری از تاریخچه:
تنباکو نام رایج یک گیاه از تیره نیکوتین ها و خانواده Solanaceae (شب بو) است که بیشتر برای تهیه سیگارها و تنباکوی قلیان استفاده می شوند. در حکایت ها آمده است که حدود شش هزار سال پیش از میلاد مسیح، گیاه توتون به صورت طبیعی در آمریکا سبز شده و شروع به رشد کرده است.
بوی مخصوص توتون به علت وجود روغنی به نام “نیکوتین” است. امروزه حدود چند میلیون هکتار از بهترین زمین های کشاورزی برای کشت توتون در سرتا سر دنیا اختصاص داده شده است. پرورش توتون امروزه در اغلب نواحی گرم و معتدل کره زمین معمول می باشد. توتون و گونه های آن در نواحی مختلف ایران کاشته می شود. این گیاه بیشتر در اراضی اصلاح شده و زمین های دارای کود پتاس می روید.
تا به امروز هفتاد نوع تنباکو شناخته شده است نام اصلی تجاری این محصول N. tabacum است.
اما در سراسر جهان از نوع قویتر آن N. rustica نیز استفاده میشود.
توتون و تنباکو حاوی آلکالوئید نیکوتین محرک و همچنین آلکا لوئیدهای هارمالا است.
توتون به گیاه می گویند ، در حالی که تنباکو محصول نهایی اشاره دارد که از برگ های خشک شده توتون به دست می آید.
گیاهی که تنباکو از آن گرفته می شود (Nicotiana tabacum) بومی قاره آمریکا است و قرنهاست که توسط مردم بومی این منطقه برای مصارف مختلف استفاده میشود.
قسمت مورد استفاده گیاه، برگ های آن است. توتون دارای برگ های پهن و بزرگ ، منفرد ، بدون دمبرگ یا گل هایی به رنگ صورتی است. کشور های اصلی عرضه کننده این گیاه شامل آمریکا ، مکزیک ، اکوادور ، گویان ، ونزوئلا ، بولیوی و بعضی از کشور های اروپایی هستند. امروزه توتون تنها به عنوان یک ماده دود زا شناخته نمیشود بلکه به عنوان گیاهی با خواص دارویی در میان گیاهان ، از آن یاد می شود ، زیرا پروتئین و اسید های آمینه موجود در توتون بسیار بالاتر از سویا بوده و با پروتئین کازئین شیر برابری می کند و از توتون می توان برای تهیه پروتئین های مخصوص برای تولید انرژی استفاده کرد.
روند محبوب شدن تنباکو:
پس از ورود اروپاییان به قاره آمریکا، توتون به عنوان یک کالای تجاری محبوبیت بیشتری پیدا کرد. هرناندز دو بونکالو ، شرح نگار اسپانیایی ، اولین اروپایی بود که در پی دستور شاه فیلیپ دوم پادشاه اسپانیا ، بذر توتون را در سال1559 به دنیای قدیم آورد. این دانه ها ، به طور ویژه در منطقه ای معروف به نام “Los Cigarrales” (سیگاربرگ به اسپانیایی ) کاشته شد. توتون آنچنان محبوب شد که مستعمر انگلیس “Jamestown” از آن به عنوان ارز استفاده کرد و صادرات آن را به عنوان محصول نقدی آغاز کرد.
مزایای ادعایی توتون نیز در موفقیت آن نقش بسزایی داشت. تولید توتون و تنباکو برای استعمال دخانیات ، جویدن و استنشاق تا سال یک هزار و هفتصد به یک صنعت بزرگ در اروپا و مستعمرات آن تبدیل شد. توتون از قرن هجدهم میلادی یکی از محصولات عمده نقدی در کوبا و سایر مناطق کارائیب بوده است. سیگارهای کوبایی شهرت جهانی دارند و در اواخر قرن نوزدهم محبوب شد.
در قرن هفدهم ، تنباکو به یک کالای بسیار ارزشمند و محرک اصلی تجارت بین المللی تبدیل شد. کشت تنباکو به دلیل محبوبیت و اهمیت اقتصادی به نقاط مختلف جهان از جمله آفریقا، آسیا وخاورمیانه گسترش یافت.
در زبان ایرانی کلمه تنباکو از زبان اسپانیایی گرفته شده است این کلمه در زبان اسپانیایی (tabaco) تلفظ میشود و از ریشه (taba) گرفته شده است که به معنای دود است بنابراین تنباکو به معنای گیاه دود کننده است اولین باری که این کلمه در زبان فارسی ثبت شده است در قرن شانزدهم میباشد.
چه کسی برای اولین بار تنباکو را نام گذاری کرد؟
“Nicotiana rustica” و “Nicotiana”هر دو جنسی از گیاه تنباکو ” tabacum ” هستند و برای اولین بار توسط گیاه شناس سوئدی “Carolus Linnaeus” در سال “1753” نام گذاری شد.
تاریخچه استفاده از تنباکو میوه ای و قلیان:
استعمال تنباکو میوه ای سابقه ای طولانی دارد. تنباکو میوه ای تحت عنوان های شیشا یا تنباکو قلیان نیز شناخته می شود. قلیان یا شیشا وسیله ای برای تدخین تنباکو میوه ای است.
قلیان یا شیشا، لوله ای بلند و باریک دارد که یک یا چند شیلنگ به آن وصل می شود. در قسمت بالای لوله، محلی برای سوزاندن تنباکو میوه ای وجود دارد. جایی که تنباکو میوه ای در آن (سری قلیان) قرار می گیرد.
قلیان در قرن شانزدهم در هند یا در قرن هفدهم در ایران برای اولین بار استفاده شده است.
اولین قلیان به شکلی که امروزه می شناسیم به هند در قرن 16 برمی گردد. در این دوره، استعمال تنباکو در میان اشراف رواج داشت. برای تصفیه دود تنباکو از طریق آب در ظرف شیشه ای موسوم به “شیشا” ، قلیان اختراع شد. در آن زمان قلیان کشیدن راهی برای اشراف برای نشان دادن موقعیت اجتماعی بالای خود بود.
در قرن هفدهم ، قلیان بخشی از فرهنگ پارسی شد که در آن برگ تنباکو عجمی استعمال می شد. در قرن هجدهم قلیان به ترکیه مهاجرت کرد و با نوآوری بیشتری شکوفا شد.
سپس قلیان به فرهنگ ترکی مهاجرت نمود و در قرن هجدهم میلادی ، با نوآوری بیشتر شکوفا شد. قلیان در جامعه عالی ترکیه برجسته بود و نمادی واقعی از مقام بود. بعد از شام های سلطنتی و در جلسات دیپلماتیک قلیان برای استعمال تنباکو استفاده می شد.